Z. Hans Jöhr dhe Z. Gramos Osmani, Drejtues i Sektorit Privat, Helvetas, Projekti RisiAlbania
Ky material është përgatitur nga Universiteti Bujqësor i Tiranës, me mbështetjen e RisiAlbania, një projekt i Agjencisë Zvicerane për Zhvillim dhe Bashkëpunim SDC, zbatuar nga Helvetas dhe Partnerët Shqipëri. Pikëpamjet dhe opinionet që përmbahen në të nuk përfaqësojnë ato të Qeverisë Zvicerane, as të Agjencisë Zvicerane për Zhvillim dhe Bashkëpunim SDC.
Materiali Compendiumi i BAM përmbledh praktikat e mira të kultivimit dhe standardet e cilësisë për Bimët Aromatike dhe Mjekësore në Shqipëri. Fokusuar te prodhimi cilësor dhe qëndrueshmëria, dokumenti mbështet fermerët dhe eksportuesit për zhvillimin e sektorit. Ai përfshin gjithashtu historikun dhe shpërndarjen gjeografike të specieve kryesore, si sherbela dhe rigoni.
Sektori i Bimëve Aromatike dhe Mjekësore (BAM) në Shqipëri është i orientuar kryesisht drejt eksportit, duke u rritur vazhdimisht dhe duke arritur në rreth 50 milionë EUR në 2023. Eksportet e BAM përbëjnë 26% të produkteve bujqësore (Perima, Fruta dhe BAM) të eksportuara, me shumicën e tyre të papërpunuara dhe destinacione kryesore SHBA dhe BE. Ky sektor ndikon në ekonominë e zonave malore, duke mbështetur mbi 20,000 ekonomi familjare.
Kultivimi dhe tregtimi i bimëve aromatike-mjekësore (BAM) është një sektor i rëndësishëm në Shqipëri, që ofron potencial për zhvillim të qëndrueshëm të zonave rurale. Bujqësia organike është një praktikë që promovon ekosisteme të shëndetshme duke shmangur inputet sintetike dhe përqendrohet në biodiversitet dhe cilësinë e tokës. Ky sistem përbën një filozofi bujqësore të qëndrueshme, duke përfshirë parime që i frymëzojnë fermerët dhe përpunuesit të ruajnë integritetin organik të produkteve.
Termi "praktikat e mira bujqësore" i referohet një sërë metodash që sigurojnë rezultate produktive dhe të qëndrueshme në bujqësi. Ai përfshin teknika të ndryshme si bujqësia organike dhe menaxhimi i integruar i dëmtuesve, duke u adoptuar gjerësisht për mbrojtjen e mjedisit dhe për sigurinë e produkteve ushqimore. Standardi GAP shërben si një instrument kyç për kontrollin e cilësisë dhe sigurisë së produkteve, dhe është zbatuar në shumë vende përmes legjislacionit dhe normave specifike
Tharja e bimëve aromatike mjekësore në Shqipëri është një proces themelor për ruajtjen e cilësive mjekësore të materialeve bimor, ku përdoren metoda natyrale dhe artificiale. Tharja natyrale është më e thjeshtë, por ka disa sfida, si humbja e ngjyrës dhe përbërësve aktivë kur bimët ekspozohen shumë gjatë në diell. Për prodhime masive, tharja me ngrohje artificiale është e preferuar, pasi garanton më shumë kontroll mbi temperaturën dhe ruajtjen e cilësisë, por gjithashtu ka kosto të larta të energjisë.
Barpezmi mijëfletësh preferon toka të pjellorive të dobëta dhe me teksturë të lehtë ose të mesme, që mund të kenë kushte të thata dhe të ekspozuara. Kjo bimë është e njohur për qëndrueshmërinë ndaj thatësirës dhe ngricave, por preferon zonat e ulëta malore për rritje optimale. Klima që favorizon rritjen e saj është ajo me kushte të buta dhe pa temperaturat ekstreme.
Alkaloidet pirolizidinë (PA) janë toksina natyrore që prodhohen nga disa bimë si mbrojtje kundër insekteve herbivore dhe janë të pranishme në më shumë se 6000 lloje bimore. Këto substanca janë kancerogjene dhe mund të shkaktojnë tumore të mëlçisë, prandaj duhet të shmangen në zinxhirin ushqimor. Rregullorja e BE-së 2020/2040 ka vendosur kufizime të rrepta për sasinë e PA në produktet ushqimore, duke kërkuar masa të veçanta për kultivuesit e bimëve aromatike dhe mjekësore për të parandaluar kontaminimin me këto alkaloide.
Ndërtimi i një buxheti për Bimët Aromatike dhe Mjekësore (BAM) është thelbësor për menaxhimin e biznesit, duke u fokusuar në marzhin bruto dhe fitimin neto. Marzhi bruto mat kostot e variabël dhe ndihmon fermerët të analizojnë përfitueshmërinë dhe të bëjnë ndryshime për të rritur konkurueshmërinë. Për të vlerësuar fitimin neto, llogariten të gjitha shpenzimet, përfshirë ato fikse dhe variabël, duke përfshirë koston e tokës, punës dhe shërbimeve bujqësore.
Ky seksion ofron informacion të rëndësishëm mbi mbështetjen që organizatat dhe institucionet ofrojnë për zhvillimin e sektorit të bimëve aromatike dhe medicinale (BAM) në Shqipëri:
Seksioni paraqet nevojat biologjike të disa bimëve medicinale dhe erëzash për elementët ushqyes kryesorë si azoti (N), fosfori (P), kaliumi (K), dhe magnezi (Mg). Ajo tregon sasinë e elementeve që secila bimë tërheq për çdo kilogram të tokës, si dhe dozat e plehërimit të nevojshme për të mbështetur rendimentet optimale. Kjo informacion është i rëndësishëm për përcaktimin e kushteve të plehërimit dhe menaxhimit të tokës për kultivimin efikas të këtyre bimëve.